V̀ HẠNH PHÚC VÀ AN LẠC CHO MỌI NGƯỜI
Ht. Thích Thiện Siêu
... Người ta sinh ra đời không khác ǵ trái cây ở trên cành: có những trái lớn, có những trái nhỏ; có những trái xanh, có những trái già... Những trái cây ấy đă có lúc sinh ra tức có ngày rụng xuống: trái rụng trước, trái rụng sau... nhưng rồi trái nào cũng phải rụng xuống hết. Rụng xuống để biến thành cành hoa thơm hay rụng xuống để biến thành cây cỏ dại... nhưng rồi trái nào cũng phải rụng xuống hết. Con người đă có sanh đều có chết. Chết để mà sanh theo nghiệp lực thiện ác, khổ vui, xấu tốt.
Sự có mặt của loài người ở đời cũng như thế: có người sống 50 tuổi, người 70 tuổi, người 80 tuổi, hy hữu có người sống đến 100 tuổi hay hơn trăm tuổi, nhưng rồi cũng có ngày phải qua đời. Người trước kẻ sau không ai tránh khỏi! Sự sống thật là bấp bênh nhưng cái chết lại là rất chắc chắn. Bấp bênh v́ lẽ không ai biết được rằng ḿnh sống được năm nào, sống được ngày nào, sống được giờ nào, sống được phút nào, nhưng sự chết lại không một ai tránh khỏi. Người chết trước, kẻ chết sau. Có sanh th́ có chết, đó là định luật tất nhiên ở trên hành tinh này và của các pháp hữu vi sanh diệt.
Vậy th́ một lần sanh là một lần chết, không luận là thánh phàm, không luận là ngu trí, không luận là giàu nghèo... về cái chết th́ ai cũng như ai, nhưng khác nhau ở chỗ người biết chọn cách chết, người không biết chọn cách chết cho hay, cho đẹp mà thôi. Nói chọn cách chết có nghĩa là biết chọn cách sống. Sống như thế nào sẽ chết như thế đó. Cho nên nếu ta muốn cái chết được thanh tịnh, được nhẹ nhàng, được mọi người thương mến tức phải chọn lấy cách sống hiền lành, đạo đức, ích lợi cho ḿnh, cho gia đ́nh và cho tất cả những người khác.
Phật dạy có bốn hạng người có mặt trên thế gian này []:
Hạng thứ nhất là hạng người lo làm khổ ḿnh, chuyên làm khổ ḿnh.
Hạng thứ hai là chuyên làm khổ người.
Hạng thứ ba là chuyên làm khổ ḿnh và làm khổ người.
Hạng thứ tư là không làm khổ ḿnh và không làm khổ người.
(1). Hạng thứ nhất là hạng chuyên làm khổ ḿnh, tức là hạng người chỉ biết sống một cuộc đời buông xuôi, lêu lổng, lười biếng, cờ bạc rượu chè, say sưa đắm đuối, ỷ lại, buông thả cuộc đời ḿnh theo con đường xấu xa, hẹp ḥi tối tăm, không có lợi ích ǵ cả. Đó là hạng người làm khổ ḿnh.
(2). Hạng thứ hai là hạng người chuyên làm khổ người, là những người sanh tâm điên đảo, xấu xa độc ác, để phỉnh gạt, để lấy của người khác về làm của ḿnh, để sát hại người khác, không biết sự đau khổ của người khác chính là sự đau khổ của ḿnh, không hiểu được lời dạy của đức Phật. Ngài dạy rằng:
"Ai cũng sợ gươm đao, ai cũng sợ sự chết, vậy hăy lấy ḷng ḿnh suy ḷng người, chớ giết, chớ bảo giết", "Ai cũng muốn xa tránh điều khổ, ai cũng muốn có hạnh phúc. Vậy hăy lấy ḷng ḿnh suy ḷng người, đừng gây điều khổ cho người khác, đừng phá hại hạnh phúc của người khác", "Ai cũng có gia đ́nh, thân nhân muốn bảo bọc, muốn duy tŕ hạnh phúc được tốt đẹp. Vậy th́ đừng phá gia đ́nh, đừng phá thân nhân của người khác", "Ai cũng muốn của cải ḿnh được trọn vẹn yên ổn, vậy hăy lấy ḷng ḿnh suy ḷng người, giữ ǵn của cải của người khác, đừng xâm phạm, đừng gian tham, đừng bóc lột, đừng cướp giựt!..."
Đó là những lời dạy sáng suốt, rơ ràng, thiết thực trước mắt mà đức Phật đă ban cho chúng sanh cách đây hơn hai ngh́n năm trăm năm rồi. Nhưng bài học đó thật hiếm người theo được. Cho nên cuộc đời của chúng ta ít đem lại niềm vui cho ḿnh, cho người, ngược lại gieo rắc xấu xa, gieo rắc khổ đau, gieo rắc rối loạn cho ḿnh, cho người và cho gia đ́nh.
(3). Hạng người thứ ba là hạng người làm khổ ḿnh, làm khổ người. Đó là hạng người sống hoàn toàn không có đạo đức, không có lư tưởng, không có nhân nghĩa. Chuyên sống với một tâm t́nh nhỏ hẹp, xấu xa, vị kỷ, làm những việc độc ác để bồi bổ cho béo cái thân ḿnh; nói những lời độc ác để thu lợi về cho ḿnh, phỉnh gạt, lừa đảo, giết chóc, không tôn trọng tài sản, sự sống của kẻ khác. Chiếm đoạt tài sản của người, giết hại người cũng chẳng có lợi ích ǵ cho ḿnh hết. Đó là hạng người làm khổ ḿnh và chuyên làm khổ người.
(4). Hạng người thứ tư là hạng người không làm khổ ḿnh, không làm khổ người. Tức là hạng người biết sống đạo đức, biết sống theo lẽ phải, biết sống thế nào để đem lại an vui, hoan hỷ mà không gieo rắc tai họa, khiếp hăi; biết sống thế nào để đem lại hân hoan cho kẻ khác chứ không sống mà đem lại sự e dè, sợ sệt cho người. Đó là những người luôn luôn nghĩ đến hạnh phúc của ḿnh, hạnh phúc của người để tạo dựng một cuộc đời hạnh phúc cho cả hai bên, v́ biết được rằng người có hạnh phúc th́ ḿnh mới có hạnh phúc, ḿnh có hạnh phúc người mới có hạnh phúc. Nếu ḿnh chỉ lo hạnh phúc cho ḿnh mà phá hại hạnh phúc của người khác th́ không thể nào riêng ḿnh có hạnh phúc trong khi xung quanh mọi người không được hạnh phúc. Nếu ḿnh giàu có đủ ăn một ngày ba bữa trong khi xung quanh ḿnh toàn là những người thiếu ăn thiếu mặc, th́ không thể nào an vui giữa những sự thiếu thốn của những người khác được.
Vậy giữa ḿnh với người có một sự tương quan chặt chẽ, giúp đỡ lẫn nhau mới tồn tại, mới yên vui, nếu phá hại lẫn nhau th́ cả hai đàng đều đau khổ.
Ngay một chuyện hằng ngày sống với nhau nếu biết nhẫn nhịn - trong chừng mực ấy - người ta cũng có thể tạo hạnh phúc yên lành cho nhau. Ở đời ai mà tránh được cái ngă, cái ngă chấp của ḿnh! Khi thấy ḿnh có một cái bản ngă hơn cái bản ngă của người khác th́ cho đó là sang, là quư, là đáng trọng mà quên rằng người khác cũng có cái ngă đáng quư đáng trọng của họ. Nhưng v́ cố t́nh không biết cho nên nếu có ai đụng đến cái ngă của ḿnh là ḿnh sân si tật đố. Sân si tật đố đó một ngày không nguôi, hai ngày không nguôi, rồi ba ngày không nguôi, cho đến khi làm thế nào để cho người đó phải vong gia bại sản, phải đảo điên, phải khổ sở mất mát... khi đó mới thỏa ḷng ḿnh.
Xét cho kỹ th́ những việc làm đó hoàn toàn bị điều động bởi một thứ tâm trí bệnh hoạn, hẹp ḥi v́ vô minh điên đảo mà đức Phật từ xưa đă chỉ dạy cho chúng ta. Thử hỏi rằng ḿnh có một cái ngă, cái ngă của ḿnh đó là cái ǵ? Cái ta của ḿnh đó, ở nơi đâu?
Thật t́nh khi ta nói Ta, nhưng t́m cho ra cái Ta đó chẳng biết nó nằm ở đâu hết. Khi cha mẹ ḿnh sinh ra chỉ sinh ra một cái thân, chẳng có tên, tuổi ǵ, nhưng rồi cha mẹ đặt cho một cái tên: có khi đặt một cái tên rất đẹp, có khi đặt một cái tên rất xấu; nhưng từ cái tên đó, mỗi lần được kêu lên là ta liền có ư thức nhận đó là ta.
Ví dụ cha mẹ đặt cho ḿnh cái tên là "Kèo", từ nhỏ kêu ḿnh là Kèo, ngày thứ nhất kêu ḿnh là Kèo, ngày thứ hai cũng kêu ḿnh là Kèo, ngày thứ ba, thứ tư... cứ như vậy măi. Ḿnh sẽ yên chí ḿnh chính là Kèo. Tự nhiên cái tên Kèo đó nó đồng hóa trở thành ḿnh, và khi ai đụng chạm đến cái tên Kèo là ḿnh cảm thấy khó chịu. Ai chê, ai mắng, ai phê b́nh cái tên Kèo làm ḿnh cảm thấy tức giận. Nếu ḿnh ngồi đây mà ai ở ngoài đường kia xướng cái tên Kèo mà mắng, mà chửi, nói rằng "Kèo là tên ăn trộm", chắc chắn rằng anh Kèo trong này không chịu nỗi, mà phải t́m cách để biết người nào đó dám cả gan nói ta là ăn trộm, t́m cho ra để trả thù. Ngược lại ở đàng xa kia có một người tán thán ca ngợi cái ông Kèo là một ông đạo đức, nhân nghĩa, đẹp trai, quư phái, người đời này có một không hai... Khi đó ḿnh là Kèo chẳng có đạo đức ǵ cả nhưng ḿnh cũng nhận là ḿnh có đạo đức nên người ta mới khen như vậy, tán dương như vậy, ḿnh sung sướng vô cùng. Ḿnh sung sướng với cái tên Kèo bởi v́ Kèo đă trở thành Ta rồi.
Đó chỉ là một cái danh từ suông, một cái tên suông nhưng khi ta đă cố chấp vào nó là ta, th́ phải bị khổ lụy theo nó. Nếu không hiểu được Kèo chỉ là một danh từ giả tạm, một danh từ ước lệ của xă hội đặt ra để mà gọi. Mà cứ khư khư cho rằng Kèo là ta, ta là Kèo, nhất định sẽ đau khổ v́ nó trong khi bị người ta chửi mắng và nhất định sung sướng v́ nó trong khi được người ta khen ngợi tán thán. Nhưng sự thật, sự ca ngợi, sự chê bai cái tên Kèo không dính dáng ǵ đến ta hết, thế mà ta cứ cho ta là Kèo, không ai có quyền đụng đến ta được.
Đụng đến cái tên mà c̣n như thế, huống ǵ đụng đến da, đến thịt của ta th́ sẽ như thế nào? Cho nên có người không nhẫn nhục nỗi mà phải đảo điên, phải mưu kế, phải tính toán trả thù cho bằng được. Người nào đụng đến mặt mũi, đụng đến da thịt, thân thể ḿnh th́ bị phản ứng ngay lập tức.
Những giả danh, những sắc tướng đều là những cái mong manh giả tạm mà cố chấp lấy nó nên ta phải đau khổ, phải điên đảo v́ nó.
Khổ và điên đảo theo nó rồi tạo nghiệp theo nó; đă tạo nghiệp theo nó tức là sanh tử, luân hồi theo nó. Khi ta tạo nghiệp xấu nhất định sẽ mang quả xấu, nhất định sẽ không được yên vui. Đó là một điều rỏ ràng hết sức, nhưng v́ vô minh che lấp, chúng ta không thấy rơ được điều mà đức Phật từ ngàn xưa đă chỉ rơ cho ta: "Tất cả chúng sanh đều vô ngă". Chính tên Kèo đâu phải là ngă mà ḿnh cho là ta, là ngă; đó là sự vô minh, đó là sự sai lầm không che dấu được. Một khi đă lấy tên Kèo làm Ta, th́ khi đi ngang qua một nơi nghe người ta mất gà, họ đang chửi rủa tên Kèo nào đó, nhưng ḿnh thấy bực tức và đứng lại căi:
-- Ai lấy gà của mày, ai ăn cắp gà của mày mà thấy tao đi ngang là mày chửi, là mày gọi tên Kèo ra mà chửi?
Nhất định căi cho bằng được, căi buổi sáng chưa xong, lại căi buổi chiều, buổi chiều chưa xong lại căi buổi tối... thậm chí đem bà con của ḿnh xúm ra mà chửi bên kia, rồi bên kia cũng đem bà con ra chửi bên này.
Căi cái ǵ? Căi cái tên Kèo ăn cắp gà. Nhưng kỳ thật người ta chửi là chửi một anh chành Kèo nào khác chứ không phải là chửi ḿnh? Thế mà ḿnh cứ khư khư cho tên Kèo là ḿnh, ḿnh không chịu nỗi, phải nghĩ cách trả thù. Muốn đi mà không đi được, muốn yên ổn mà yên ổn không được, lúc bấy giờ sẽ bị trói buộc lại một chỗ để căi lộn. Không có dây mà cũng bị trói, không có ngục mà cũng bị giam.
Ai trói? Ai giam?
Chính ḿnh tự giam giữ ḿnh, chính ḿnh tự trói buộc ḿnh. Đó, chính ḿnh giam ḿnh lại đó.
Đức Phật nói: Chúng sinh bị trầm luân trong bể khổ luân hồi. Bể khổ đó không phải là bể nước mặn. Nếu bể khổ là nước mặn th́ chỉ cần lên núi ở tức khỏi bị khổ, khỏi bị trầm luân. Nhưng ở đây cái bể khổ trầm luân chính là tham, sân, si, tật đố, ngă mạn của chúng sinh. Bể trầm luân này nằm ở trong ḷng chúng sinh chứ không phải ở đâu xa hết. V́ nằm trong ḷng chúng sinh, nên mỗi khi ḷng tham nổi dậy quá mạnh th́ nó chôn vùi con người vào trong chính ḷng tham đó. Mỗi khi ḷng sân nổi dậy quá mạnh th́ nó chôn vùi con người vào trong ḷng sân đó. Mỗi khi si, ngă mạn... nổi dậy quá mạnh th́ nó nhận ch́m con người vào trong si, ngă mạn... đó, chứ không ai đâu khác.
Vậy th́ ai muốn thoát luân hồi, ai muốn thoát sanh tử, ai muốn thoát trầm luân? Chắc chắn ai cũng muốn thoát khỏi chỗ ấy, tức là thoát khỏi trầm luân, thoát khỏi sinh tử. Muốn thoát khỏi trầm luân, bể khổ, không có ǵ khó cả: chỉ cần dứt trừ ḷng tham là thoát khỏi trầm luân, dứt trừ ḷng sân là thoát khỏi trầm luân, dứt trừ ḷng kiêu mạn là thoát khỏi trầm luân, dứt trừ ḷng tật đố ganh tỵ là thoát khỏi trầm luân. Dứt trừ bao nhiêu tật xấu là thoát khỏi trầm luân. Cho nên tật xấu nhiều chừng nào bể trầm luân nhiều chừng đó, tánh xấu ít chừng nào biển trầm luân vơi cạn chừng đó. V́ vậy nếu ai tát cạn được bể ải, người đó thoát khỏi bể trầm luân. Ai không tát cạn được bể trầm luân, th́ người đó ch́m đắm trong luân hồi sanh tử. Như vậy những lời đức Phật dạy là những pháp hiện tiền trước mắt, chỉ ngay trong tâm ta chứ không đâu xa lạ hết.
Chúng ta đọc kinh, thấy pháp Phật dạy trong đó, nhưng kỳ thiệt Ngài không để ǵ trong kinh hết, mà Ngài chỉ rơ tâm của ta cho ta thấy đó thôi. Nếu không thấy cái tâm ḿnh, không cải bỏ những tâm lư nhỏ mọn hung ác một tí nào, th́ dù có đọc kinh suốt cả đời đi nữa th́ trầm luân vẫn là trầm luân, tham lam vẫn cứ tham lam... Lúc bấy giờ dù có học muôn ngàn quyển kinh đi nữa th́ cũng không làm sao vớt ta lên khỏi bể trầm luân được. Khi ta không biết chính bể trầm luân ở trong ḷng ta, chính bể trầm luân ấy là tham lam, nhỏ mọn, tật đố, kiêu căng, hẹp ḥi, nhỏ mọn, độc ác mà cứ cho trầm luân ở đâu xa, nhất định ta không thoát khỏi trầm luân. Vậy đức Phật ra đời cốt dạy cho chúng sanh thoát khỏi trầm luân, giải thoát sanh tử, và giải thoát sanh tử ngay trong hiện tiền, ngay trong tâm niệm, ngay trong giờ phút này vậy.
-- Thử hỏi ngay trong giờ phút này chúng ta có tham không? Không, như vậy ngay trong giờ phút này chúng ta thoát khỏi trầm luân rồi.
-- Giờ phút này chúng ta có si không? Có ngă mạn, tật đố, có ích kỷ hẹp ḥi không? Không! Như vậy giờ phút này chúng ta thoát khỏi trầm luân rồi.
Nếu cái giờ phút chúng ta thoát khỏi trầm luân đó cứ tiếp tục kéo dài măi, nhất định chúng ta sẽ thoát khỏi trầm luân. Thoát khỏi trầm luân cũng có nghĩa là thoát khỏi địa ngục. Địa ngục là nơi giam giữ, mà địa ngục đó tự ḿnh tạo ra, tự vô minh của ḿnh tạo ra chứ không ai tạo ra hết. Địa ngục ḿnh tạo ra th́ chỉ có ḿnh mới giải thoát được thôi. Mà giải thoát bằng cách nào? Giải thoát bằng sự thực hành lời dạy của đức Phật, bằng sự giác ngộ lời của đức Phật dạy cho chúng ta. Muốn thoát khỏi địa ngục ta phải thực hành lời dạy của đức Phật không chờ đợi, v́ chờ đợi th́ vô minh sẽ che lấp trí tuệ không làm sao thấy để giải thoát được.
Nên hàng Phật tử chúng ta tụng kinh, đọc kinh, niệm kinh là để cho rơ lời Phật dạy, nhờ đó mỗi ngày, mỗi giờ, mỗi phút luôn luôn tâm niệm, ta cố t́m cách gạt qua tất cả những tính xấu để chúng ta thoái khỏi trầm luân. Khi ta đă có một tâm b́nh tỉnh sáng suốt như vậy rồi, th́ một mai nếu lại đi qua đó có gặp phải người nào mà họ chửi Kèo, lúc đó ta sẽ xem như không; khi đó ta không bị trói buộc, không bị trầm luân, không bị giam giữ ở lại đó nữa. Từ việc này ta được giải thoát, qua một việc khác ta được giải thoát, qua những việc khác nữa ta cũng được giải thoát. Tất nhiên ta đă được giải thoát ở hiện tại.
Nếu muốn thoát th́ phải siêu, có siêu mới thoát! Siêu là ǵ? Siêu là vượt lên, vượt lên những cái nhỏ mọn, lặt vặt hằng ngày th́ ta mới giải thoát được. C̣n nếu cứ cố chấp, níu kéo các việc nhỏ mọn hàng ngày, tất nhiên phải sa lầy vào những chuyện đó mà không thể giải thoát được, bởi v́ không Siêu. Nghe ai nói động một tiếng, đă nổi giận, nghe ai chê bai một tiếng đă bực tức, ai đụng đến một tí cũng đă khó chịu...
Thậm chí có những Phật tử đi chùa đă lâu nhưng khi đến chùa rủi ro người khác vô ư đụng cái áo một tí th́ đă quay lại nộ liền, gây liền: "Không có mắt hay sao mà lại đụng người ta."
Như vậy, chính tự ḿnh không giải thoát. V́ vậy, lời của Phật dạy là những điều hết sức minh bạch, hết sức thực tế như giữa ban ngày... Nhưng chẳng qua chúng ta không học nổi, không t́m học hay chịu học mà thôi. Ai chịu học những lời dạy của đức Phật, người đó được an lạc, người đó sẽ được giải thoát. Giải thoát từng giờ, giải thoát từng ngày và giải thoát cả đời.
Làm được điều đó tức chúng ta đă là hạng người thứ tư như trong kinh Phật đă dạy, là hạng người không làm khổ ḿnh, không làm khổ người. Và ngược lại làm vui ḿnh và làm vui người.
Phật dạy: "Thân mạng vô thường". Có đó rồi không đó tựa như nước trên dốc chảy xuống, như sương đọng ban mai. Lời dạy đó nếu như ta không nghiệm kỹ, ta thấy hơi khó hiểu, bởi v́ cái thân ta đây, ta bồi dưỡng, ta sống trong nhà cao cửa đẹp... tại sao như sương mai được. Nhưng kỳ thật nh́n cho kỹ: trăm năm là mấy? Chỉ như trong khoảng nháy mắt mà thôi; 70 năm, 80 năm là mấy? Chỉ trong nháy mắt mà thôi.
Tóm lại, khi ta chiêm nghiệm được điều đó rồi, thấy cái thân ta như hạt sương trên đầu cỏ ban mai mà thôi. Đă biết như hạt sương trên đầu cỏ ban mai thế mà c̣n gây nhau, c̣n đánh nhau, c̣n t́m cách giết hại lẫn nhau, t́m cách bóc lột nhau, t́m cách làm khổ nhau th́ đó là một điều mê lầm trọng đại. Gặp gỡ nhau trên cơi đời này là một duyên tốt, những không biết tu hành không biết cải sửa, đó là một duyên xấu. Khi đă là duyên tốt th́ sẽ làm thượng thiện nhơn với nhau trong cơi cực lạc, được sung sướng vĩnh viễn. Khi đă cùng nhau làm duyên xấu th́ oan oan tương báo không thể tránh khỏi những điều khổ đau, cho nên hàng Phật tử chúng ta theo Phật, niệm Phật, tụng kinh, cố gắng làm lành. Làm hạng người thứ tư, hạng người không làm khổ ḿnh, không làm khổ người và tránh không làm ba hạng người trước. Được như vậy tất nhiên chúng ta làm tṛn chí nguyện giải thoát cho ḿnh, đồng thời báo đáp công ơn sâu dày của đức Phật, của cha mẹ, sư trưởng, quốc gia xă hội vậy.